Ο Ερντογάν, η Τρίπολη και το… Πετροβαράντιν

«Battle of Peterwardein». (Πίνακας του Βαυαρού ζωγράφου Georg Philipp Rugendas (1666-1742) που απεικονίζει τη μεγάλη νίκη του Αυστριακού στρατού επί τον Οθωμανών στο Πετροβαραντίν στις 5 Αυγούστου 1716).

 

 του Χρόνη Βάρσου

Φιλολόγου - Ιστορικού ερευνητή

 Το παρόν άρθρο δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα ΡΗΞΗ (τεύχος 180, Οκτώβριος 2022) 

 

Ο τρικυμία εν κρανίω πρόεδρος Ερντογάν, ανέβασε στο twitter, με αφορμή την επέτειο της πτώσης της Τρίπολης, μήνυμα υπενθύμισης των «αγριοτήτων» κατά των «αθώων» μουσουλμάνων του Μοριά, καταγγέλλοντας τον ελληνικό «εθνικισμό» και την έλλειψη «ανθρωπισμού».

Το τουίτ του Ερντογάν για την απελευθέρωση της Τριπολιτσάς που χρησιμοποίησε έναν άσχετο με το θέμα πίνακα.

Η απελευθέρωση της Τρίπολης στις 23 Σεπτεμβρίου 1821 αποτέλεσε τη μεγαλύτερη μέχρι τότε επιτυχία της Επανάστασης και προσωπικά του Θεοδώρου Κολοκοτρώνη, που πρώτος συνέλαβε το σχέδιο να πολιορκήσει την πελοποννησιακή πρωτεύουσα και να επιφέρει το αποφασιστικό πλήγμα στην καρδιά της οθωμανικής ισχύος στον Μοριά.

Ο «τρικυμία εν κρανίω» πρόεδρος Ερντογάν, που δεν χάνει καθημερινά ευκαιρία να επιτίθεται με προσβλητικό τρόπο στην Ελλάδα και τους Έλληνες, ανέβασε στο τουίτερ, με αφορμή την επέτειο της πτώσης της Τρίπολης, μήνυμα υπενθύμισης των «αγριοτήτων» κατά των «αθώων» μουσουλμάνων του Μοριά, καταγγέλλοντας τον ελληνικό «εθνικισμό» και την έλλειψη «ανθρωπισμού» από την πλευρά των επαναστατών. Υπέπεσε όμως, από άγνοια ή κεκτημένη ταχύτητα, σ’ ένα εξόφθαλμο ιστορικό λάθος. Στον πίνακα που ανήρτησε (βλ. φώτο), έργο του Βαυαρού ζωγράφου G. P. Rugendas απεικονιζόταν, όχι η Τρίπολη, αλλά η συντριπτική οθωμανική ήττα στο Petrovaradin της σερβικής Βοϊβοντίνας (60 χλμ βορειοδυτικά του Βελιγραδίου δίπλα στο Νόβισαντ) στις 5 Αυγούστου 1716 από τον αυστριακό στρατό του πρίγκηπα Ευγένιου της Σαβοΐας, 105 χρόνια πριν την πτώση της Τριπολιτσάς! Η μάχη, στην οποία σκοτώθηκε και ο Οθωμανός Μεγάλος Βεζύρης Silahdar Damat Ali Pasha (1667-1716), έκρινε εν πολλοίς τον αυστροτουρκικό πόλεμο του 1716-1718 που έληξε με τη συνθήκη του Πασσάροβιτς. Οι «αθώοι αγρίως σφαγιασθέντες» μουσουλμάνοι που φιγουράρουν στο τουίτ δεν είναι φυσικά άμαχοι, αλλά Οθωμανοί ιππείς καταδιωκόμενοι από τους Αυστριακούς! Λίγη ασφαλώς σημασία έχει αυτό για το μορφωτικό επίπεδο του κοινού στο οποίο απευθύνεται η προπαγάνδα του ισλαμοφασιστικού καθεστώτος της Άγκυρας με τα νεο-οθωμανικά οράματα και τα «σύνορα της καρδιάς» που φτάνουν μέχρι τον Δούναβη, τα νερά του οποίου φαίνονται μάλιστα στον εν λόγω πίνακα!

 

Τουρκικό προπαγανδιστικό υλικό για την Τριπολιτσά.

Πολλά έχουν γραφεί για τις σφαγές εντός της Τριπόλεως το τριήμερο 23-26 Σεπτεμβρίου μετά από την έφοδο των επαναστατών, ύστερα από την εξάμηνη στενή πολιορκία. Στην Τρίπολη είχαν συγκεντρωθεί από τις αρχές Απριλίου περίπου 14.000 μουσουλμάνοι άμαχοι συνυπολογιζομένων και αυτών από κοντινές περιοχές που βρήκαν εκεί καταφύγιο (Μυστράς, Βαρδουνοχώρια, Καρύταινα, Φανάρι, Λεοντάρι). Σχεδόν τις περισσότερες φορές «λησμονούμε» ότι στην πόλη βρίσκονταν επιπλέον και 14.000 περίπου ένοπλοι (σύμφωνα με τον Κουτσονίκα) ή 9-10.000 σύμφωνα με τους Τρικούπη και Gordon) στους οποίους συμπεριλαμβάνονταν η αρχική φρουρά, ένοπλοι από τις γύρω περιοχές και μάλιστα εξαιρετικής ποιότητας πολεμιστές όπως οι Φαναρίτες και οι Βαρδουνιώτες Τούρκοι, ενώ τελευταίος έφτασε, σταλμένος από τον Χουρσίτ από τα Γιάννενα, ο κεχαγιάμπεης Μουσταφάς με 3.500 Αλβανούς στρατιώτες.

Όλο το διάστημα μέχρι την είσοδο των Ελλήνων, σε μάχες περιμετρικά της πόλεως με τα ελληνικά σώματα (Λεβίδι, Βαλτέτσι, Δολιανά, Βέρβαινα, Γράνα), αλλά και μικροσυγκρούσεις (Δαβιά, Κάρτσοβα, Άγιος Βλάσης, Θάνας, Λιθοβούνι) χάθηκαν τουλάχιστον 3.500 Τούρκοι ένοπλοι συμπεριλαμβανομένων και όσων πέθαναν από τραύματα και αρρώστιες. Έτσι, λίγο πριν την πτώση του μεγάλου κάστρου, είχαν απομείνει περίπου 10.000 σε μάχιμη κατάσταση, αριθμός διόλου ευκαταφρόνητος.

Από αυτούς γλύτωσαν περίπου 1.800 Αλβανοί (σύμφωνα με τους Τρικούπη και Κουτσονίκα) που φυγαδεύτηκαν εκτός Πελοποννήσου, ύστερα από συμφωνία με τον Κολοκοτρώνη και περίπου 1.300 που αιχμαλωτίστηκαν μετά την παράδοσή τους στη Μεγάλη Τάπια. Συνεπώς, στους νεκρούς του τριημέρου περιλαμβάνονται και πάνω από 7.000 Οθωμανοί στρατιώτες που ουδόλως είναι «αθώοι μουσουλμάνοι». Εκτιμάται ότι μόλις 40 ένοπλοι μπόρεσαν να διαφύγουν στο Ναύπλιο. Τα θύματα από την πλευρά των αμάχων υπολογίζονται από τους Σπ. Τρικούπη, Naci Cakin, G. F. Herzberg, G. Finley, T. Gordon σε περίπου 8-10.000 (οι μισοί εκ των οποίων χάθηκαν πριν την τελική έφοδο από ασθένειες και απόπειρες εξόδου το τελευταίο 4ήμερο) ενώ 6.000 αιχμαλωτίστηκαν, μεταξύ αυτών επιφανείς Οθωμανοί αξιωματούχοι και το χαρέμι του Χουρσίτ. Αμερικανικές ανταποκρίσεις της εποχής αναφέρουν 20.000 θύματα (ένοπλοι και άμαχοι όλο το διάστημα της πολιορκίας) που φαίνεται να είναι κοντά στην πραγματικότητα. Σύμφωνα με τον Κανέλλο Δεληγιάννη, από τους 7.300 αιχμαλώτους (βάσει αναφορών του Γενναίου Κολοκοτρώνη), 350 ένοπλοι και 1.000 άμαχοι εκτελέστηκαν.

Σαφέστατα το μέγεθος των σφαγών ήταν μεγάλο, αλλά για να γίνει αντιληπτό το μένος των επαναστατών και η ανεξέλεγκτη –και όχι βάσει οργανωμένου σχεδίου– βία που εκδηλώθηκε το 3ήμερο εκείνο πρέπει να ληφθούν υπ’ όψιν, πέρα από το πνεύμα εκδίκησης για τα 400 χρόνια σκλαβιάς και καταπίεσης (σύμφωνα με τον Τρικούπη «εφαίνοντο οι Έλληνες ως θέλοντες να εκδικηθώσιν εν μια ημέρα αδικήματα τεσσάρων αιώνων») και οι πρόσφατες μνήμες της τεράστιας καταστροφής που υπέστη η Πελοπόννησος στα Ορλωφικά όταν μεταξύ 1770-1779 χάθηκε σχεδόν το 1/3 του ντόπιου ελληνικού πληθυσμού. Βασικό όμως ρόλο έπαιξαν και όσα προηγήθηκαν τους προηγούμενους επτά μήνες από την έναρξη της Επανάστασης στις 22 Φεβρουαρίου 1821 στις παραδουνάβιες ηγεμονίες από τον Αλέξανδρο Υψηλάντη.

Στο διάστημα αυτό περίπου 54.000 Έλληνες άμαχοι, επώνυμοι και ανώνυμοι, εξοντώθηκαν και περίπου 11.000 αιχμαλωτίστηκαν και πουλήθηκαν σκλάβοι, αθώα θύματα εκδηλώσεων ασύλληπτης και οργανωμένης κρατικής βίας, αλλά και του μουσουλμανικού όχλου των μεγάλων πόλεων της αυτοκρατορίας. Κυδωνίες, Κωνσταντινούπολη, Κρήτη, Θεσσαλονίκη, Ρόδος, Σμύρνη, Λιβαδειά, Γαλάτσι, Βουκουρέστι, Σαμοθράκη, Θάσος, Κύπρος, Χαλκιδική, Άργος, Κως, Έφεσος, αποτέλεσαν τόπους μαρτυρίου και θυσίας με αποκορύφωμα τον απαγχονισμό του Πατριάρχη Γρηγορίου Ε΄ την Κυριακή του Πάσχα.

 

Ο οπλαρχηγός Παναγιώτης Κεφάλας (1785-1825) υψώνει την ελληνική σημαία στην Τρίπολη. (Πίνακας του Γερμανού ζωγράφου Peter von Hess (1792-1871).

Στα πεδία των μαχών από τον Προύθο μέχρι την Κρήτη σχεδόν 7.000 Έλληνες μαχητές είχαν ήδη δώσει τη ζωή τους σε μεγάλες και μικρές συγκρούσεις με τον εχθρό. Αλλά και ο οθωμανικός φόρος αίματος μέχρι τα μέσα Σεπτεμβρίου ήταν βαρύς: περίπου 30.000 ενόπλους είχε απωλέσει ο στρατός και το ναυτικό του σουλτάνου Μαχμούτ Β΄ μέχρι τότε, ενώ σχεδόν 10.000 άμαχοι μουσουλμάνοι σφαγιάστηκαν σε πράξεις αντεκδίκησης, αιχμαλωτίστηκαν ή πέθαναν από αρρώστιες στο Βραχώρι, το Πήλιο, την Κρήτη, τα Λαγκάδια, την Καρύταινα, τη Μονεμβασιά και το Νιόκαστρο.

Συγκρίνοντας τα αντίστοιχα μεγέθη στην Αμερικανική Επανάσταση παρατηρούμε ότι τα δύο αντιμαχόμενα στρατόπεδα (Αμερικανοί και Γάλλοι από τη μία πλευρά και Βρετανοί, Γερμανοί μισθοφόροι, Ινδιάνοι και άποικοι υπέρ του στέμματος από την άλλη) απώλεσαν σε συγκρούσεις 8 ετών (Απρ. 1775 – Δεκ. 1782) περίπου 50.000 άνδρες, τις μισές απώλειες από όσες κατέγραψαν Έλληνες και Τούρκοι μέσα σε ένα μόλις επτάμηνο! Ο πόλεμος είχε αρχίσει να παίρνει πολύ άγριες διαστάσεις και έπαψε προ πολλού να θυμίζει μια στενά τοπική εξέγερση που έπρεπε απλά να καταπνιγεί καθώς ήταν πλέον αγώνας για την Εθνική Παλιγγενεσία των Ελλήνων. Υπό αυτό το πρίσμα πρέπει λοιπόν να ιδωθούν τα γεγονότα της Τρίπολης και να ερμηνευθούν μέσα στο τότε χρονικό πλαίσιο, υπό τις συγκεκριμένες ιδιαίτερες συνθήκες, αλλά και τα πολεμικά ήθη της εποχής.

Κάτι τελευταίο για τον Τ. Ερντογάν: Του χρόνου στις 23 Σεπτεμβρίου (αν ακόμη είναι πρόεδρος) θα μπορούσε να αναρτήσει στο τουίτ τον πίνακα με τον Αρκάδιο οπλαρχηγό Παναγιώτη Κεφάλα να εισέρχεται στην Τρίπολη και να υψώνει την ελληνική σημαία. Θα είναι η τέλεια επιλογή. Ίσως συνειδητοποιήσει έτσι καλύτερα τη συντριπτική ήττα την οποία υπέστη η οθωμανική αυτοκρατορία πριν 200 χρόνια από τους Έλληνες επαναστάτες και τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη και αναθεωρήσει τα υπερφίαλα σχέδιά του απέναντι στον ελληνισμό.